Halk arasında karabasan olarak da bilinen uyku felci, Netflix’te yayınlanan Behind Her Eyes (Gözlerinin Ardında) dizisiyle gündeme geldi. Türkiye’den Hadise ve Ebru Şallı’nın da bu hastalığa yakalandığı ortaya çıktı.
BU HABERLER İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR
Uyku felci, birçok insanın en az bir kere deneyimlediği bir rahatsızlık olarak biliniyor. Kişilerin günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyen uyku felci, halk arasında karabasan olarak da biliniyor. Peki başlıca nedenleri arasında, uykusuzluk, uyku düzeninde değişiklikler, anksiyete gibi sorunlar ve kalıtsal problemler olan uyku felci nedir? Belirtileri nelerdir? Uyku felci neden olur?
UYKU FELCİ (KARABASAN) NEDİR?
Halk arasında karabasan olarak da bilinen uyku felci, bir uyku bozukluğudur. Uykuya dalmadan hemen önce, bedenin geçici olarak hareket edememesi (felç olması) sonucu gerçekleşir.
Kişinin uykuya dalması ve uyuması sırasında beyinde bazı değişimler meydana gelir ve sarmallar şeklinde bir uyku süreci yaşanır. Bu sarmallar REM uykusu ve non-REM uykusundan oluşur.
Her biri yaklaşık 90 dakika sürmekte ve birinin bitince bir diğer sarmal başlar. Uyku felci ise REM uykusu sırasında meydana gelir.
Uyku durumunda kaslar felç durumundadır. Uyku felcinde beyin herhangi bir nedenle uyanır ancak kaslar felç durumunu korur. Yani kaslar uyanmaz ve bu nedenle kişi hareket edemez. Kişinin üzerine biri oturmuş gibi hissetmesinin nedeni ise kasların felç durumunda olmasıdır. Zira uyku felci yaşayan kişilerin “karabasan” olarak adlandırdıkları ve üzerlerine oturduğunu düşündükleri bir varlık yoktur. Kasların uyku durumunda olmasından kaynaklı olarak vücudun üzerinde bir ağırlık hissedilir.
“Tekrarlayıcı uyku felci genellikle çocukluk ve ergenlik döneminde başlar, ancak erişkin yaşlarda da ortaya çıkabilir. Kadın ve erkek cinsiyette eşit sıklıkta görülür. Uyku felci, hızlı göz hareketlerinin eşlik ettiği, uykunun rüya evresi de denilen REM uykusu sırasında ortaya çıkar. Rüyalarda tehlike oluşturan bir şeylerden kaçma, kovalama, vurma, bir yerden düşme gibi hareketlerin yapıldığı görülebilir. Normalde REM uykusunda rüyanın yaşanmaması ve vücudun güvende olması için kaslarda tam bir hareketsizlik durumu vardır. Uyku felcinin ortaya çıkmasında uyanmış olmaya rağmen vücudun halen REM uykusu etkisinde kalmış olması nedeniyle hareket edilemediği öne sürülmektedir. Yani uyanmış ve gözlerinizi açmış olmanıza rağmen beyin hala REM uykusunda olduğu için hareket edilememektedir.”
UYKU FELCİ BELİRTİSİ NEDİR?
Uyku felcinin başlıca belirtisi uyanma öncesi veya uyuma öncesi görülen kısmı veya geçici iskelet kası felcidir. Diğer bir deyişle, bir kişinin uykuya dalarken veya uyanırken hareket edememesi veya konuşamaması hissidir. Uyku felci ile birlikte hipnopompik sanrılar olabilir. Bu halüsinasyonlar işitsel, dokunsal ve/veya görsel olabilir. Uyku felci kişi tekrar REM uykusuna dönmeden önce veya tamamen uyanmadan önce birkaç saniye veya birkaç dakika sürebilir.
Karabasan, uyku felci geçiren biri sanki üstüne biri oturuyormuş ve nefes alamıyormuş gibi hisseder. Kişi bu his sonrası üstündeki yükü atmaya, itmeye çalışsa da kollarını ve bacaklarını hareket ettiremez çünkü kasları felç durumundadır. Üstünde bir yük varmış gibi hissetmesinin sebebi de kaslarının hareket etmemesidir.
Bununla birlikte sesini de çıkaramaz hissine kapılır. Bilinci kısmen açık olduğu için kişi endişelenmeye başlar. Ayrıca halüsinasyonlar işitsel, dokunsal veya görsel olabilir. Uyku felci kişi tekrar REM uykusuna dönmeden önce veya tamamen uyanmadan önce birkaç saniye veya birkaç dakika sürebilir.
Uyku felci genellikle 14-17 yaş aralığında ilk kez deneyimlenir. Dünya nüfusunun yüzde 40’ında uyku felci görülür.
Solunum kaslarının hareketlerinde etkilenme olmadığı için normal soluk alıp vermenin devam ettiğini vurgulayarak, “Yanında birinin olması veya ayak sesi gibi görsel ve işitsel halüsinasyonlar tabloya eşlik edebilir” .
Her biri yaklaşık 90 dakika sürmekte ve birinin bitince bir diğer sarmal başlar. Uyku felci ise REM uykusu sırasında meydana gelir.
UYKU FELCİ NEDEN OLUR?
Halk arasında “karabasan” olarak bilinen, uyanma sırasında kol ve bacakları istemli hareket ettirememe ve konuşamama gibi bulgularla kendini gösteren uyku felcinin en önemli nedenleri arasında kalitesiz uyku ve stres var.
Uyku felci, fizyolojik olarak, REM atonia olarak da bilinen REM uykusu sırasında oluşan normal felç ile yakından ilgilidir. Uyku felci beyin REM durumundan tamamen uyanık duruma geçse de beden felcinin devam etmesi durumunda oluşur. Bu durum, kişinin bilincinin tamamen açık olmasına rağmen hareket edememesine sebep olur. Ayrıca bu durum ile birlikte hipnopompik sanrılar olabilir.
REM uykusu sırasında vücut derin uykuda olur ve zihinde rüyalar görülür. Rüya sırasında vücudumuzu hareketsiz tutmak için beyin, kaslarımızı kontrol etmemizi engeller. Eğer REM uykusu sırasındaki döngü sona ermeden uyanılırsa bilinç açılır fakat vücut halen kontrolümüzde değildir, yani yeni uyanmış olsak da vücut hareket edemez.
Uyku felci, uyku bozukluğuna sahip olan kişiler de daha fazla görülmektedir. Bu uyku bozuklukları ise uyurgezerlik, gece terörü gibi durumlardır.
Çalışma saatleri düzensiz olan çalışanlarda, uyku düzenindeki bozukluğa bağlı olarak uyku felci (karabasan) görülebilmektedir. Bu nedenle uyku felcinde önemli olan uyku düzenidir. Uyku düzeni bozuk olan insanlarda, depresyonda olan ve bazı ilaçları kullanan kişilerde daha sık olarak görüldüğü bilinmektedir. Uyku felcinin diğer nedenleri şu şekildedir:
Uzun süre sırt üstü yatmak
Fazla stres
Ani çevre/yaşam tarzı değişiklikleri
Yapay uyku yardımcıları ve antihistaminler
Uyku öncesi açlık
Madde bağımlılığı
Anksiyete
Kalıtsal problemler
Jet lag
UYKU FELCİNE YAKALANMAMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR?
Yan yatış pozisyonunda uykuya dalmaya çalışın.
Stresli olarak uykuya dalmayın, öncesinde ılık duş ya da müzik dinlemek gibi yöntemlerle stresten kurtulun.
Uykudan önce çok ilaç almayın.
Alkollü içecekler içmeyin.
Uyku probleminizi uzman kişilerle tedavi ettirin.
Nefes egzersizleri yapın.
UYKU FELCİ TEDAVİSİ NEDİR?
Uyku felci tedavi edilebilen bir durumdur. Genellikle REM uykusu ile non-REM uykusunun döngüsünü bozmadan uyku sürecini düzene sokan ilaçlar kullanılır ancak bu ilaçların bir doktor kontrolünde kullanılması gerekir.
Antidepresanlar uyku felcini önleyen bir ilaç olmayıp depresyonu tedavi eden ve dolaylı yoldan depresyon kaynaklı uyku sorunlarının ortadan kalkmasını sağlayabilen ilaçlardır.
Uyku felcinin sık tekrar etmesi, uyku sırasında eşlik eden başka bir belirti olması ya da gün içinde aşırı uyku halinin bulunması durumunda, uyku hastalıkları polikliniğine başvurulması gerekir. Eşlik eden bulguların varlığına göre gerekli tetkiklerin yapılması, uyku hastalığının tanısının konulması ve uygun tedavinin planlanması şarttır.
UYKU FELCİ NASIL ENGELLENİR?
Stressiz bir uyku, uyku felcini engellemede en önemli yöntemlerden biridir. Bilinmeyen ilaçlar ve uyku düzensizliği ise uyku felcini tetikleyen etkenler arasında yer alır. Uyku felcini engellemek için yan şekilde yatmak bir çözüm olabilir. Vücudunuzda tek bir noktaya odaklanıp kendinizi hareket ettirebilirseniz uyku felci sona erecektir.
“UYUMADAN ÖNCE GEVŞEME EGZERSİZLERİ FAYDALI OLUR”
Herhangi bir bulgunun veya hastalığın eşlik etmediği izole uyku felcinin tedavi gerektiren bir durum olmadığının altını çizerek, “En önemli nedenlerinden biri stres, az uyuma ve uyku kalitesinin iyi olmamasıdır. Uyku felcinin ortaya çıkmasını engellemede yeterli süre ve kaliteli uyku uyumak önemlidir. Stresli olunan durumlarda ise uyumadan önce gevşeme egzersizleri stresi azaltmak faydalı olmaktadır.”
HANGİ ÜNLÜ UYKU FELCİ İLE BAŞ ETTİĞİNİ AÇIKLADI?
Psikolojik gerilim türündeki ‘Behind Her Eyes’ dizisiyle ‘uyku felci’ (karabasan) gündem oldu.Hadise’nin 2016’dan beri karabasanla mücadele ettiği, Ebru Şallı’nın da uyku felci sorunu yaşadığı ortaya çıktı.
Sarah Pinborough’ın kitabından uyarlanan ‘Behind The Eyes’ (Gözlerinin Ardında) dizisi, ‘uyku felci’ hastalığını bir anda en çok merak edilen konular arasına taşıdı. Halk arasında ‘karabasan’ da denilen bu sorunla yüz yüze olan ünlülerin sayısı da bir hayli fazla.
Kendall Jenner, Jimmy Kimmel, Jennifer Aniston, Rihanna, Lady Gaga ve Madonna, hem uyku felci hem de uyur gezerlik gibi problemler yaşıyor.
Son günlerin en popüler yapımlarından olan dizinin Türkiye’de ekrana gelmesiyle, birçok kişinin bu sorunla karşı karşıya olduğu gün yüzüne çıktı.
Ülkemizde ‘uyku felci’ gibi uyku problemleri yaşayanlardan biri de magazin gündeminin en çok konuşulan isimlerinden olan şarkıcı Hadise Açıkgöz…
2016’da ilk kez hastalığı ortaya çıkan popçu, tedavi sonrasında uyku problemini çözdü. Ancak koronavirüse yakalanıp atlatan ünlü şarkıcının uyku problemi anksiyete bozukluğuna bağlı olarak yeniden nüksetti.
Geçtiğimiz yıl oğlu Pars’ı lenfoma kanseri nedeniyle kaybedip tarifsiz bir acı yaşayan eski manken Ebru Şallı da aylardır ‘uyku felci’ sorunuyla mücadele ediyor.
25 yaşındaki ABD’li magazin yıldızı Kendall Jenner, uyku felci yaşayan en ünlü isim. Kendall, uykuya dalmadan fobisi olduğunu ve bu nedenle de panik atağa yakalandığını açıklamıştı.
